Türkiye'de özellikle hükümeti devirme odaklı yayın yapan muhalif bazı medya organlarının ABD ve Norveç gibi ülkelerden fonlandığı ortaya çıkmış, yüz binlerce dolarlık para transferleri ifşa olmuştu.
FİNANSAL BAĞLANTILARI TARTIŞMA YARATTI
ABD'nin Teksas eyaleti, Irving şehrinde kurulan "Chrest Foundation"ın internet sitesinden yayımladığı Türkiye'de faaliyet gösteren onlarca kuruluşa yüz binlerce dolar bağışta bulunduğu liste, geçen hafta ülkede manşetlere çıkmış, genelde "muhalif" olarak bilinen kuruluşların finansal bağlantılarını tartışmaya açmıştı.
SÖZDE BAĞIMSIZLARA DESTEK
Türkiye'de adı geçen kuruluşlardan en fazla konuşulanı, ilgili vakıftan son 5 yılda 476 bin dolardan fazla hibe alan gazeteci Ruşen Çakır'ın kurduğu ve internet sitesinde "sivil, bağımsız, özgür ve çoğulcu" şeklinde tanımlanan "Medyascope" haber sitesi olmuştu.
Medyascope'un internet sitesindeki künyesinde, "Destekte bulunanlar" listesinde Chrest Foundation'ın yanı sıra Belçika merkezli European Endowment for Democracy (Demokrasi için Avrupa Bağış Vakfı), Almanya merkezli Heinrich Bill Stiftung ve İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı (SIDA) kuruluşlarının bilgisinin paylaşılması dikkati çekiyor.
Chrest Vakfının internet sitesinde yayımladığı listeye göre, Medyascope dışında Serbestiyet, 140Journos ve Bağımsız Gazetecilik Platformu P24 gibi Türkiye'de faaliyet gösteren diğer basın kuruluşları da destek alıyor.
Listede, P24'e 124 bin 15 dolar, 140Journos'a 60 bin dolar, Serbestiyet'e 49 bin 995 dolar ve IPS İletişim Vakfına (Bianet) da 24 bin 17 dolar bağış yapıldığı görülüyor.
Listede, medya dışında on binlerce dolarlık destek alan diğer kurumlar arasında Anadolu Kültür Derneği, Hrant Dink Vakfı, İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV), Sabancı Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi Vakfı, Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM), Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV), Filmmor Kadın Kooperatifi, Mezopotamya Vakfı, Diyarbakır Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü (DISA), Mekanda Adalet Derneği, Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı (TAPV), Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı, Yurttaşlık Derneği gibi kuruluşlar da bulunuyor.
Listeye göre, 2001'den bu yana Türkiye'deki kuruluşlara yaklaşık 160 defa, ABD'li kuruluşlara 65 defa hibe yapıldığı dikkati çekiyor.
CHREST VAKFI, KAĞIT ÜZERİNDE AİLE VAKFI OLARAK FAALİYET GÖSTERİYOR
Chrest Vakfının İngilizce ve Türkçe internet sitesinde, vakfın kurucuları ve faaliyetleri hakkında bilgilere yer veriliyor.
Vakfın, 1999'da Jeff Jensen ve Lou Anne King Jensen tarafından sağlık sigortası, telekomünikasyon ve aileyle ilgili diğer iş yatırımları yoluyla kazanılan mali kaynakların bir kısmını başkalarıyla paylaşmak için kurulduğu savunuluyor.
Kurucuların anne-babaları tarafından başlatılan hayırseverlik ve bağış geleneğini sürdürmeye çalıştığı kaydedilen sitede, Jensen ailesinin ABD'de uzun yıllardır çalışmalarını yoksul çocuklar, sosyal girişimciler, üniversite bursları, diyabet araştırmaları ve diğer başka alanlarda yoğunlaştırdığı öne sürülüyor.
Sitedeki bilgilerde, Chrest Vakfının kurucuları, ailenin Türkiye'yi de içine alan Akdeniz bölgesine yaptıkları seyahatler ve sosyal girişimlerle ilgili uluslararası bir konferansın ardından vakıf kaynaklarının bir kısmının Türkiye'ye tahsis edilmesi kararını verdiği iddiası yer alıyor.
Yönetim Kurulu'nda 5 kişi ve 1 çalışan olmak üzere aynı soy ismi taşıyan toplam 6 kişilik kadrosu bulunduğu görülen Chrest Vakfının 2001'den 2016'ya kadar sadece Türkiye ve yakın bölgesindeki sivil toplum girişimlerini desteklediği savunuluyor. ABD vergi kurumu IRS'ye verilen beyannamelerde çalışan sayısı 1 olarak görünse de çalışan kişinin soyadının Jensen olması aslında vakıfta sadece aile bireylerinin bulunduğunu doğruluyor.
Vakfın hibe almaya hak kazanan projeleri, proje bölgelerini yakından tanıyan Türk danışmanlarının desteğiyle belirlediği, hibe alan kuruluşların çalışmaları ve projelerin etkisinin ise faaliyet ve finansal raporlarla takip edildiği öne sürülüyor.
İzleme ve değerlendirme için kullanılan bir diğer yöntemin ise vakıf yetkililerinin yaptığı saha ziyaretleri olduğu iddia ediliyor.
ANİDEN 3 KAT ARTIYOR
Cherst'in mali yapısı ABD'nin Plitzer Ödüllü yayın organı ProPublica tarafından da mercek altına alındı. ProPublica'nın araştırmasına göre Cherst'in 2011'deki mal varlıklarının toplamı 7 milyon 766 bin dolar ve bu rakam 2015'e kadar önemli değişiklikler göstermiyor. Akşam'da yer alan habere göre, 2015'te 6.6 milyon dolara gerileyen varlıklar, 2017'de aniden 22 milyon 782 bin dolar seviyesine çıkıyor. Vakfın sitesinde de rakam verilmeden bahsedilen bu artışın kaynağına ProPublica da ulaşamamış. Aynı araştırmada vakfın 2015'teki harcamalarının yüzde 85.4'ünü fonlamaya ayırdığı da görülüyor.
MAL VARLIKLARI
Ailenin mal varlığını nasıl elde ettiğine baktığımızda ise karşımıza Ronald L. Jensen çıkıyor. Jensen 1982 yılında UICI isimli bir sigorta firması kuruyor. Firma kısa sürede milyar dolar ciro yapan bir dev haline geliyor.
AİLE ŞİRKETİNE 476 MİLYON DOLAR KALIYOR
Ronald Jensen 2 Eylül 2005'te bir trafik kazasında ölüyor. Firması UICI ise, hemen 16 Eylül 2005'te Blackstone Group firmasına satılıyor. Satış bedeli 1.7 milyar dolar. Jensen Ailesi şirketin yüzde 28'ine sahip. Yani 476 milyon dolar kalıyor aileye.
ABD'DE SİVİL TOPLUM DESTEKÇİSİ
Ancak baba Jensen'in faaliyetleri sadece iş hayatıyla sınırlı değil. Aynı zamanda bir sivil toplum destekçisi.
Bu amaçla 1986 yılında The Jenesis Group isimli bir vakıf kuruyor. The Jenesis Group ile Chrest Foundation aynı adreste tanımlı. The Jenesis Group, yine Türkiye'de de çalışma yürüten Ashoka isimli STK'nın en büyük destekçilerinden. Vakfın 2018'de Ashoka'ya 500.000 dolarlık bağış yaptığı görülüyor.
Chrest Foundation gibi kurumlar, IRS'te 501(c)(3) sınıfında vergi muafiyetine sahip kurumlar. Yani buradan yaptıkları bağışları gider olarak gösterebiliyorlar. Ama bunun bir şartı var.
Şarta göre, Amerika Birleşik Devletleri'nde vakıf fonlarına başvuracak kuruluşların 501(c)(3) kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olarak kayıtlı olması gerekiyor. Bu sebeple Türkiye'den destek talep eden kuruluşlar, yardım amacıyla kurulmuş yasal olarak kayıtlı kuruluşlar olmalıdır.
VERGİDE USULSÜZLÜK MÜ YAPIYORLAR?
Ancak vakıftan destek alan Ruşen Çakır'ın kurduğu Medyascope Scope Medya AŞ'ye ait kar amacı güden bir kurum. The Jenesis Group ile yanı adresteki Chrest Foundation'ın yaptığı tüm bağışlar kar amacı gütmeyen kurumlara ancak Scope Medya AŞ ve 140 Journos şirket.
Tüm bu gelişmeler sonrası kafalarda birçok soru işareti oluşuyor;
1- Chrest Foundation Vakfı kar amaçlı şirketlere bağış yaparak vergide usulsüzlük mü yapıyor?
2- Vakıf bağışlara kendisi karar veriyorsa neden Türkiye'de sadece muhalifleri destekliyor?
3- ABD'deki vakıf kim ve kimler tarafından fonlanıyor?
4- 1999 yılında kurulan vakıf paravan mı?
KURUCUSU İNTERNET SİTESİNİ İŞARET EDİYOR
Kadın organizasyonlarından medya kuruluşlarına kadar onlarca yapıya yüz binlerce dolarlık yardım yapan Chrest Vakfının (Chrest Foundation), Kurucu Başkanı Lou Anne King Jensen, vakfa ilişkin sorulara doğrudan ve ayrıntılı cevap vermek yerine kuruluşun internet sitesini adres gösterdi.
BAĞIŞLAR İÇİN NİYE ÖZELLİKLE TÜRKİYE SEÇİLİYOR?
Tartışmalarda herkesin merak ettiği "bağışlar için niye özellikle Türkiye'nin seçildiği?" sorusu üzerine Jensen, şu ifadeleri kullandı:
"Kimse bizi hibeler için Türkiye'yi seçmeye ikna etmedi.
İNSANLARIN İNANMASI ZOR
Şimdi Türkiye'de toplumun her kesiminden değer verdiğimiz birçok arkadaşımız ve meslektaşımız olmasına rağmen bunun için özel bir ilişkimiz de yoktu. Türkiye'deki bazı insanlar için buna inanmanın zor olduğunu biliyorum ama gerçekten bu basitçe böyle."
Bağışların kimlere ve nasıl yapıldığı konusunda tüm bilgilerin vakfın internet sayfasında kamuya açık sunulduğunu öne süren Jensen, bağış yapma şartı olarak hibe verilen kuruluşlardan, söz konusu bağışın amacına yönelik gelişmeleri ve detaylı finansal harcamaları gösteren en az bir rapor istediklerini ifade etti.
Jensen, Türkiye'de çalışmayı bir onur ve ayrıcalık olarak gördüklerini belirterek, şu değerlendirmelerde bulundu:
"Ülkenizde misafir olduğumuzun farkındayız ve bu nedenle oradaki insanların kendi ihtiyaçlarını en iyi şekilde belirleyebileceklerine ve karmaşık zorluklara kendi çözümlerini üretebileceklerine inanıyoruz. Chrest'in Türkiye'de verdiği her hibe, Türkiye'deki insanlar tarafından önerilmiş, tasarlanmış ve uygulanmıştır. Türkiye'deki insanları önemsiyoruz."
Bayan Jensen'in 2008'de Ulusal Politika Analizi Merkezi'nin (NCPA- National Center for Policy Analysis) galasında generallerle çekilen bir fotoğrafı ortaya çıkmıştı
AVRUPA'NIN DESTEKLEDİĞİ KİŞİ VE KURUMLAR
ABD merkezli Chrest Vakfının Türkiye'deki pek çok medya kurumuna yüz binlerce dolarlık hibeler verdiğinin ortaya çıkması sonrası tartışmalar sürerken kendilerini bağımsız olarak tanımlayan bazı medya kuruluşlarının Avrupa'daki benzeri oluşumlar tarafından da fonlandığı ortaya çıktı.
İsveç hükümetinin resmi yardım sayfasındaki verilere göre, Bianet haber sitesine 2007-2010 döneminde 899 bin 121 dolar, 2015-2018 döneminde de 2 milyon 795 bin 141 dolar destek yapıldı.
İsveç hükümetinin "Open Government Data of Swedish Aid" internet sayfasında bulunan verilere göre, Bianet'e 2019-2021 dönemi için de 2 milyon 305 bin 439 dolar destek taahhüdünde bulunuldu. Bu kapsamda 2019'da 613 bin 374 dolar, 2020'de 814 bin 359 dolar olmak üzere toplam 1 milyon 427 bin 732 dolar ödeme yapıldı.
İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı tarafından 2017'de Medyascope'a da 59 bin 280 dolar destek verildi.
NORVEÇ
Norveç de Medyascope, Punto24 ve Serbestiyet medya kuruluşlarına destekte bulundu.
Norveç Dışişleri Bakanlığının yaptığı hibeleri gösteren portaldaki bilgilerde, Punto24'e 2019-2021 döneminde 3 milyon 740 bin 83 Norveç kronu (yaklaşık 422 bin dolar) yardım için anlaşma bulunuyor.
Bu kapsamda Punto24'e 2019'da 1 milyon 473 bin 450 kron (166 bin 300 dolar), 2020'de ise 759 bin 310 kron (yaklaşık 85 bin 700 dolar) yardım yapıldı. Portalda, Punto24'e 2021'de henüz ödeme yapılmadığı görülüyor.
Norveç'in, medya kuruşu Serbestiyet'e de 2020 ve 2021 için toplam 847 bin 995 kron (yaklaşık 95 bin 700 dolar) destek sağladığı öngörülüyor.
Bu çerçevede Serbestiyet'e 2020'de 247 bin 995 kron (28 bin dolar) yardımın ödendiği görülürken 600 bin kronun (67 bin 720) ödemesinin henüz yapılmadığı belirtiliyor.
Norveç'in Medyascope kanalına ise 2021 için 582 bin 134 kron (yaklaşık 65 bin 700 dolar) yardım yapmak için 11 Haziran 2021'de anlaşmaya varıldığı görülüyor.
